وجوب حج در صورتی است که انسان همه شرایطی که بیان شده است را دارا باشد. بنابر این اشخاصی که واجد شرایط بوده و به حج واجب رفتهاند و نیز کسانی که شرایط وجوب آن برایشان فراهم نیست حج رفتن و تکرار آن مستحب است. همه ساله، صدها هزار تن از مسلمانان جهان در ایام حج که به تعبیر اسلام اشهر الحج (که ماه های شوال، ذی القعده و ذی الحجه) را شامل می شود خود را به هر طریق ممکن به سرزمین مکه می رسانند، تا عمره تمتّع و حج تمتُّع را انجام دهند. عمده این افراد به تعبیر مصطلح دینی کسانی هستند که خود را مستطیع می دانند، و چون استطاعت یافته اند، باید این فریضه الهی را ادا کنند.
این فریضه به قدری اهمیت دارد که به بیان امام محمد باقر(ع) یکی از ارکان و پایه های اسلام معرفی شده است؛ بني الاسلام علي خمس: الصلوه، الزكوه، الصوم، الحج و الولايه.» اسلام بر پنج پايه استوار است: نماز، زكات، روزه، حج و ولايت.
ابعاد و مصادیق استطاعت
در بیان معنای استطاعت باید گفت که ابعاد استطاعت مصادیق مختلفی را شامل می شود که فرد مستطیع باید در همه این مصادیق استطاعت پیدا کرده باشد تا حج بر او واجب شود.
در این فرصت به بیان تکمیلی در رابطه با ابعاد و مصادیق استطاعت می پردازیم.
حج بذلی کفایت از حج واجب میکند به این معنا که اگر این فرد بعداً خودش از لحاظ مالی هم برای رفتن به حج مستطیع شد، لازم نیست از لحاظ وجوب حج واجب بگذارد چون یک بار رفته است.
استطاعت مالی با دو راه حاصل میشود
یکی از ابعاد استطاعت برای حج واجب؛ استطاعت مالی است که باید گفت استطاعت مالی به دو صورت ممکن است برای فرد تأمین و حاصل شود؛ یکی اینکه فرد به واسطه مالی که خودش کار کرده و بدست آورده مستطیع می شود و گاهی این استطاعت به واسطه هدیه بر فرد حاصل می شود، بدین معنا که فردی در ضمن هدیه ای حج و تمام هزینه های حج واجب را به فردی هدیه می دهد که به این حج، حج بذلی گفته می شود؛ یعنی حجی که مخارج آن از طریق بذل و بخشش بر کسی بخشیده شده است.
حج بذلی کفایت از حج واجب می کند به این معنا که اگر این فرد بعداً خودش از لحاظ مالی هم برای رفتن به حج مستطیع شد، لازم نیست از لحاظ وجوب حج واجب بگذارد چون یک بار رفته است.
اداره زندگی در حد متعارف و معمول مقدم بر حج است
نکته قابل توجه که در قسمت استطاعت مالی بیان می شود، بحث رجوع به کفایت می باشد. این موضوع را این گونه مطرح می کنیم که؛
رجوع به کفایت بدین معنا است که فرد وقتی از حج به وطن خود بر می گردد، روال زندگی اش طبق گذشته ادامه داشته باشد و در مخارج زندگی به حرج و مشکلی بر نخورد. در حقیقت این فاکتور در حج غیر بذلی که در بالا بیان شد، شرط است چنانچه اگر این ترس و پیش بینی وجود داشته باشد که وقتی فردی از مال خودش برای حج هزینه کند در بازگشت دچار بحران شده یا مثلا شغلش را از دست می دهد. در چنین شرایطی این فرد استطاعت نداشته و رجوع به کفایت ندارد. در حقیقت اداره زندگی به حد متعارف و معمول مقدم بر حج است.
اما در حج بذلی واجب نیست که شما رجوع به کفایت داشته باشید بدین معنا که لازم نیست فرد مستطیع حج بذلی از اوضاع اقتصادی و یا حفظ شغلش مطمئن باشد، اگر حتی در این زمینه ها هم بداند که به مشکل می خورد باز هم این حج بذلی برایش محقق است.
تحصیل استطاعت واجب نیست
افراد لازم نیست که برای مستطیع شدن تلاش کرده و خود را به زحمت بیاندازد، در حقیقت تحصیل استطاعت واجب نیست. افراد باید زندگی به روال عادی و متعارف و شأن خود انجام دهند، آخرش اگر چیزی از مال او اضافه آمد و فوق شأنش بود، حج هم برود وگرنه سخت گیری لازم نیست، اما وقتی موضوع محقق و استطاعت حاصل شد نمی تواند از رفتن فرار کند.
در حج بذلی واجب نیست که شما رجوع به کفایت داشته باشید بدین معنا که لازم نیست فرد مستطیع حج بذلی از اوضاع اقتصادی و یا حفظ شغلش مطمئن باشد، اگر حتی در این زمینه ها هم بداند که به مشکل میخورد باز هم این حج بذلی برایش محقق است.
که در این باره باید توجه شود وقتی فردی یک بار مستطیع می شود که به حج برود اما به دلایلی از رفتن به حج خودداری کرده و از رفتن فرار کرده و آن پول را جای دیگری خرج کند، حتی اگر در گذر زمان فقیر هم بشود، چون یک بار مستطیع شده ولی نرفته، حج بر گردنش باقی مانده که به حج برود و اگر هم از دنیا رفت، این دین بر گردن او باقی است.
استطاعت جسمی
امروزه هیئت پزشکی برای حج تشکیل شده و قانون این است که برای حج باید معاینه شوند و پزشک رفتن حج را برای فرد تجویز دهند.
بنابر این علاوه بر بحث پیری و فرتوتی و یا عاجز بودن یا نبودن فرد برای انجام مناسک حج، بیماری هایی که افراد گاهاً به ان دچار هستند هم توسط پزشکان بررسی می شود.
در استطاعت سال به سال حساب میشود
اینکه فرد فرصت زمانی داشته باشد که در زمان و ایام حج خود را به مکه رسانده و اعمال حج را به جا آورد. نکته قابل توجه اینکه در استطاعت سال به سال حساب می شود. بدین معنا که بررسی می شود این فرد امسال می تواند حج به جا آورد و مستطیع هست یا خیر.
گاهی افراد مستطیع مالی و جسمی و .. هستند اما به لحاظ زمانی استطاعت ندارند، یعنی باید طی ثبت نام و قرار گیری در نوبت حج، رفتنش به آینده موکول شود؛ این افراد بنا به نقل علما و مراجع تقلید، به احتیاط باید این پول را صرف هزینه کار دیگری نکند و حج را ثبت نام کند تا در فرصت معین به این سفر برود.
امروزه بنابر اینکه دولت عربستان در زیارت خانه خدا محدودیت هایی ایجاد کرده و سهمیه های مشخصی کشور ها در این امر دارند، و همه کسانی که در لحظه مستطیع می شوند امکان حضور در مراسم حج واجب را ندارند باید به این نکته توجه شود که؛ اگر کسی که استطاعت حج پیدا کرده، این امکان برایش فراهم باشد که توانایی خرید فیش حج به قیمت آزاد و قانونی داشته باشد و در لحظه ای که مستطیع است، در زمان مشخص به حج برود بر او واجب است که این کار را کرده و به حج برود اما گاهی افراد مستطیع مالی و جسمی و .. هستند اما به لحاظ زمانی استطاعت ندارند،یعنی باید طی ثبت نام و قرار گیری در نوبت حج، رفتنش به آینده موکول شود؛ این افراد بنا به نقل علما و مراجع تقلید، به احتیاط باید این پول را صرف هزینه کار دیگری نکند و حج را ثبت نام کند تا در فرصت معین به این سفر برود.
کلام آخر
مسائل حج چون دقیق و ظریف است لذا افرادی که می خواهند به حج مشرف شوند یا بر احکام حج احاطه پیدا کنند به فتاوای مرجع خودشان در این زمینه که طی کتب مناسک حج نوشته شده، رجوع کنند و بررس و مطالعه کرده و اطلاعات کافی را کسب نمایند/
منبع : فیش حج
احکام حج تمتع, مناسک حج تمتع تصویری, چگونگی انجام اعمال حج تمتع, اعمال حج تمتع چند روز است, لیست اعمال حج, احکام حج تمتع بانوان, احکام حج خامنه ای, اعمال حج در جدول, اعمال عمره تمتع, مناسک حج تمتع اهل سنت